Εκπαιδεύουμε τα παιδιά σαν να έχουν μόνο αριστερό ημισφαίριο εγκεφάλου
Σύμφωνα με τους ειδικούς επιστήμονες ο ανθρώπινος εγκέφαλος χωρίζεται σε δύο ημισφαίρια τα οποία όμως επικοινωνούν διαρκώς μεταξύ τους: Tο αριστερό ημισφαίριο των γνώσεων και της λογικής και το δεξιό ημισφαίριο των συναισθημάτων, της φαντασίας και της δημιουργικότητας.Εμείς οι άνθρωποι έχουμε συνηθίσει να δίνουμε άλλο όνομα στο δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για συναισθήματά μας: το ονομάζουμε «καρδιά».Αναρωτιέμαι λοιπόν, μήπως τελικά εκπαιδεύουμε τα παιδιά ξεχνώντας ότι έχουν και «καρδιά» που διψάει όχι μόνο για γνώσεις και πληροφορίες αλλά και για συναισθήματα;Το εκπαιδευτικό μας σύστημα έχει μια τέτοια στοχοθεσία ώστε να προσφέρει στα παιδιά σχεδόν αποκλειστικά ακαδημαϊκή παιδεία. Δηλαδή έχει σκοπό τη μετάδοση πληροφοριών και γνώσεων -ομολογουμένως σημαντικών. Αυτή είναι φανερή φύση της εκπαίδευσης. Τι γίνεται όμως με την αθέατη φύση της, τα συναισθήματα;Το μεγάλο ερώτημα είναι αν η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να διδαχθεί;Είναι το σχολείο ο κατάλληλος χώρος για να καλλιεργηθούν τα συναισθήματα των παιδιών;Η βελτίωση της συναισθηματικής ικανότητας των παιδιών δεν φαίνεται να κατέχει περίοπτη θέση στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Σχεδόν αγνοείται και αυτό είναι εντυπωσιακό αν σκεφτούμε ότι ο ρόλος του σχολείου δεν είναι μόνο να παρέχει γνώσεις αλλά και να διαμορφώσει συμπεριφορές, να κοινωνικοποιήσει και να προσφέρει ολιστική ωριμότητα στα παιδιά.Ας αναρωτηθούμε για παράδειγμα τι μπορεί να φανεί πιο χρήσιμο στη ζωή ενός ενήλικα: Tο να ξέρει να λύνει δύσκολα μαθηματικά προβλήματα, να εκφράζει ένα φυσικό νόμο ή να μπορεί να ελέγχει το θυμό του, τις παρορμήσεις του, να είναι κοινωνικός και να μπορεί να κερδίζει την εμπιστοσύνη των άλλων;Μην ξεχνάμε ότι η συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού συμβαίνει κυρίως κατά τη διάρκεια της παιδικής και της εφηβικής του ηλικίας που διαμορφώνεται η προσωπικότητα δηλαδή τα χρόνια που του παρέχεται πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επίσης να μην παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι τα παιδιά και οι έφηβοι περνούν πολύ μεγάλο μέρος της ημέρας στο σχολείο.Οι βαθμοί ενός μαθητή μπορεί να μας πληροφορούν για την νοητική ανάπτυξή του, αλλά δεν μας δίνουν κανένα στοιχείο για την συναισθηματική του ανάπτυξη. Ωστόσο για να είναι ψυχικά υγιής ένας άνθρωπος πρέπει έχει ισορροπία μεταξύ της νοητικής και της συναισθηματικής ανάπτυξής του.
Η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης (EQ)
Το 1995 ο πολύ γνωστός ψυχολόγος και συγγραφέας Daniel Goleman θεμελίωσε την έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης EQ ( Emotional Quotient). Μέχρι τότε κυριαρχούσε η έννοια της λογικής νοημοσύνης IQ (Intelligence Quotient).Η συναισθηματική νοημοσύνη EQ αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να κατανοεί τα συναισθήματα, τόσο τα δικά του όσο και των άλλων, και να τα χειρίζεται αποτελεσματικά. Το EQ είναι ο πιο ποιοτικός δείκτης των σχέσεων με τους άλλους. Επίσης το EQ είναι επίκτητο και καλλιεργείται καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, κυρίως βέβαια κατά την παιδική και εφηβική ηλικία.Η λογική νοημοσύνη, -το γνωστό IQ- αναφέρεται μόνο στο γνωστικές και αριθμητικές ικανότητες του ατόμου. Το IQ δεν επηρεάζει σχεδόν καθόλου τις σχέσεις με τους άλλους.Πολλές φορές έχουμε συναντήσει ιδιαίτερα ευφυείς ανθρώπους (με υψηλό IQ), οι οποίοι όμως δεν τα καταφέρνουν καθόλου καλά στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και πόσες φορές έχουμε συναντήσει ανθρώπους όχι ιδιαίτερα ευφυείς (με μέτριο IQ), οι οποίοι τα καταφέρνουν μια χαρά στην προσωπική και στην επαγγελματική τους ζωή.
Χαρακτηριστικά ατόμου με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη (EQ)
Ο αυτοέλεγχος και η αυτοπειθαρχία. Η διαχείριση των παρορμήσεων. Η εύκολη προσαρμογή στις αλλαγές. Η απόδοση κάτω από συνθήκες πίεσης και άγχους. Η κατανόηση των συναισθημάτων του. Η κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων (ενσυναίσθηση). Η αισιοδοξία. Η αυτοπεποίθηση. Οι αυξημένες επικοινωνιακές ικανότητες. Το να κερδίζει την εμπιστοσύνη των άλλων.Η αποδοχή της κριτικής από τους άλλους (ως μέσον ανατροφοδότησης για την δική του βελτίωση). Η ικανότητα να ασκεί εποικοδομητική κριτική σε άλλους χωρίς να γίνεται επικριτικός. Η ικανότητα διαφωνίας χωρίς να προκαλεί ένταση στους άλλους. Η ανάληψη πρωτοβουλιών. Η καλλιέργεια σχέσεων. Η ανάπτυξη κινήτρων για επίτευξη στόχων.Η ικανότητα επιρροής και ηγεσίας. Η αντίσταση σε προκαταλήψεις. Η αποφασιστικότητα. Η υπομονή και η επιμονή. Η ικανότητά του να εμπνέει τους άλλους. Η πειθώ. Η ικανότητα να συνεργάζεται χωρίς να ανταγωνίζεται . Η ικανότητα συμμετοχής σε ομαδικές εργασίες. Η διατήρηση της ψυχραιμίας σε στιγμές κρίσεων. Η ικανότητα χαλιναγώγησης της ανυπομονησίας. Η υψηλή ικανότητα συγκέντρωσης. Η αποδοχή της ήττας και της αποτυχίας. Η ικανότητα να ακούει πριν μιλήσει. Η αποδοχή των αδυναμιών του. Το αυξημένο ήθος. Η μεγάλη εργατικότητα. Αφού λοιπόν η συναισθηματική νοημοσύνη EQ είναι τόσο σημαντική για ποιους λόγους το σχολείο δεν καλλιεργεί επαρκώς τις συναισθηματικές δεξιότητες;
Να τι συμβαίνει στο σχολείο:
1) ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΒΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ
Καταρχάς τα αναλυτικά προγράμματα είναι γνωσιοκεντρικά, δεν αναφέρονται σχεδόν καθόλου στην καλλιέργεια του συναισθηματικού κόσμου των παιδιών. Είναι πραγματικά εντυπωσιακή η υποβάθμιση που έχουν στο εκπαιδευτικό μας σύστημα οι εικαστικές τέχνες, ο χορός, το θέατρο, η κίνηση, η μουσική, η άθληση. Αυτά θεωρούνται δευτερεύουσας αξίας σε σχέση με τα ακαδημαϊκά μαθήματα (γλώσσα, μαθηματικά, λατινικά, φυσική, αρχαία, ιστορία κλπ.)
2) Ο ΦΟΒΟΣ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΝΑ ΒΡΕΘΟΥΝ ΣΕ ΑΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΤΑ ΝΕΡΑ ΚΑΙ Η ΠΙΕΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Οι εκπαιδευτικοί έχουν οι ίδιοι πρόβλημα με την προσωπική τους συναισθηματική νοημοσύνη. Φοβούνται οι ίδιοι να εκφραστούν και φυσικά ο δισταγμός τους ενισχύεται από το γεγονός ότι είναι υποχρεωμένοι να βγάλουν την ύλη των μαθημάτων. Αν π.χ. κατά τη διάρκεια του μαθήματος δημιουργηθεί κάποια ένταση μεταξύ των μαθητών (γεγονός πολύ συνηθισμένο) τότε ο εκπαιδευτικός προσπαθεί να εξαφανίσει την ένταση παίρνοντας κάποια πειθαρχικά μέτρα (επίπληξη, ωριαία αποβολή ή στέλνει τους μαθητές στο γραφείο του διευθυντή). Έτσι όμως χάνεται μια μεγάλη ευκαιρία να καλλιεργηθούν οι συναισθηματικές δεξιότητες των μαθητών. Σίγουρα θα ήταν προτιμότερο να αρχίσει μια συζήτηση μικρής διάρκειας σχετικά με την ένταση που προκλήθηκε που θα έχει σαν σκοπό να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές μόνοι τους το λάθος τους, να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να τους βοηθήσει να καλλιεργήσουν ένα από τα πιο πολύτιμα χαρακτηριστικά συναισθηματικής νοημοσύνης, τον αυτοέλεγχο. Θα μου πείτε ότι «έτσι όμως χάθηκε λίγο μάθημα». Ναι, αλλά κέρδισαν οι μαθητές. Θα ήταν ωραίο να βοηθήσουμε τους μαθητές να μάθουν να ακούνε πριν μιλήσουν, να μην έχουν ανυπομονησία, να μην ανταγωνίζονται τόσο πολύ μεταξύ τους, να αντέχουν να μην είναι το επίκεντρο της προσοχής, να επιχειρηματολογούν σωστά όταν εκφράζουν άποψη, να είναι ομαδικοί, να σέβονται την διαφορετικότητα, να αντέχουν την αποτυχία, να καταλάβουν την αξία των ανθρώπινων σχέσεων, να είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους, να μπαίνουν στη θέση του άλλου προσπαθώντας να καταλάβουν πως νιώθει, να σταθμίζουν τις συνέπειες των πράξεων τους πριν προβούν σε αυτές, να μάθουν να νοιάζονται και να μοιράζονται. Οι εκπαιδευτικοί ας μην ξεχνούν ότι πέρα από τον διδακτικό ρόλο έχουν και παιδαγωγικό. Και ο παιδαγωγικός ρόλος πραγματώνεται με καταλύτη τις προσωπικές σχέσεις με τους μαθητές. Όταν δηλαδή οι μαθητές νιώσουν εμπιστοσύνη απέναντι στους εκπαιδευτικούς τους ώστε να «ανοιχθούν» και να μιλήσουν για τις αγωνίες και τα όνειρά τους και το κυριότερο όταν νιώθουν ελεύθερα να δείξουν τον πραγματικό τους εαυτό και όχι μόνο εκείνο τον εαυτό που θεωρούν ότι περιμένει ο εκπαιδευτικούς από εκείνους για να τους ανταμείψει με καλή βαθμολογία. Μόνο με τέτοιες σχέσεις εμπιστοσύνης μπορούν οι μαθητές να αναπτύξουν τον ανθρωπισμό τους και την ανθρωπιά τους. Αλλιώς παραμένουν εγκλωβισμένοι μέσα στον ατομικισμό τους. Έχουμε υποτιμήσει τελείως ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει και δεξιό ημισφαίριο που αναπτύσσεται μόνο από συναισθήματα και καθόλου από γνώσεις. Δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι μόνο όταν οι συναισθηματικές εμπειρίες επαναλαμβάνονται συνεχώς ο εγκέφαλός μας τις μετατρέπει σε νευρωνικές αντιδράσεις οπλίζοντας τον άνθρωπο με τις δεξιότητες εκείνες που είναι αναγκαίες για να αντιμετωπίσει κάθε πρόβλημα στη ζωή του. Αν αυτό το είχαμε συνειδητοποιήσει τότε ίσως να μην είχαμε σήμερα τόσους πολλούς ανθρώπους που χειρίζονται εντελώς άστοχα και λανθασμένα την προσωπική και την επαγγελματική τους ζωή ή ανθρώπους που είναι συναισθηματικά ανώριμοι αλλά και τόσους πολλούς ανθρώπους με ψυχολογικά προβλήματα. Και τελικά ίσως να μην είναι τόσο παράδοξο το γεγονός ότι ανάμεσα σε αυτούς τους συναισθηματικά ανεπαρκείς ανθρώπους υπάρχουν πολλοί ευφυείς με υψηλό IQ. Ίσως τα αδιέξοδα των ανθρώπων να ήταν πολύ λιγότερα αν είχαμε καλλιεργήσει το δεξιό εγκεφαλικό ημισφαίριο, ξέρετε αυτό που το λέμε αλλιώς και «καρδιά». Τότε το μόνο σίγουρο θα ήταν ότι θα επιλέγαμε να κάναμε πολλά περισσότερα πράγματα «με την καρδιά μας», παρά αναγκαστικά. Και αυτό, κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι το μυστικό της ψυχικής πληρότητας και ισορροπίας.
Του Δημήτρη Τσιριγώτη, Φυσικού
Από TVXS
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου